ROZWÓJ MOWY I ZABAWY 24-36 miesięcy + specyfika rozwoju mowy dzieci dujęzycznych

Kolejny poniedziałek z tematem: „Rozwój mowy i zabawy u małych dzieci”.

Dzisiaj ostatni IV etap 24 - 36 miesięcy.

Rodziców dzieci dwujęzycznych prosimy o zwrócenie szczególnej uwagi na PORADY DLA RODZICÓW i jak najczęstsze stosowanie się do nich, jeśli to tylko będzie możliwe. Będzie to dobry sposób na stymulowanie rozwoju językowego maluszków. Uważamy, że dzieci dwujęzyczne to grupa wymagająca szczególnej uwagi i stymulacji, jeśli chodzi o rozwój językowy.
W poprzednie poniedziałki opisywałyśmy z Elą I etap 0-6 miesięcy:TU, II etap 7 – 12 TU i etap III 13-24 miesięcy TU.

UWAGA!:
Są to normy dla dzieci jednojęzycznych, więc nie mogą być odnoszone do dzieci dwu- lub wielojęzycznych w całości. Porady i wskazówki dla rodziców mogą być z powodzeniem stosowane dla dzieci dwujęzycznych – powiedziałybyśmy: są wielce wskazane!.

Jako, że normy dla naszych „dwujęzyczków” nie zostały jeszcze stworzone, staramy się, wspólnie z Wami, na podstawie obserwacji, wywiadów, badań własnych i lektur, dopisywać różnice w przyswajaniu mowy dzieci dwujęzycznych. Myślimy, że właśnie te różnice będą dla nas najciekawszą informacją.

Tak więc, dla tego etapu charakterystyczne jest to, że powinien pojawić się system języka (oczywiście w najprostszej formie) – w przypadku dzieci dwujęzycznych może to być jeden z języków dominujący w domu oraz społeczeństwie lub język matki.

Z naszych obserwacji wynika, że w tym właśnie czasie występuje „eksplozja” językowa u dzieci, które mówiły niewiele, w obydwu językach, mieszały języki. Wiele matek mówi, ze właśnie przed 3 rokiem życia dzieci zaczęły mówić dużo więcej w obu językach i dość dobrze rozróżniały języki. Oczywiście nadal zauważamy duże różnice indywidualne; dzieci niejednakowo sobie radzą z dwoma lub trzema językami. Dziecko niekiedy rozwija oba języki jednocześnie, czasem najpierw jeden, później drugi. Niektóre mogą/wolą mówić w języku dominującym w domu i społeczeństwie. Wszystko zależy od ilości czasu stykania się z danymi językami oraz indywidualnych zdolności językowych.

W przypadku norm dotyczących zasobu słownictwa, należy pamiętać, że nadal obserwujemy łączną ilość słów z języków, którymi posługuje się dziecko. Dlatego, iż dziecko może mieć różne kręgi tematyczne opanowane w różnych językach.
Bardzo często dzieci dwujęzyczne w tym wieku przejawiają już bardzo dobrą świadomość językową. Można być zdumionym, jak dwu i pół latek tłumaczy otoczeniu, które słowa są po polsku, a które po angielsku. Ta świadomość to jeden z owoców dwujęzyczności.

Pamiętajmy więc, że możemy zaobserwować jedynie (!) delikatne „opóźnienie” w stosunku do znanych norm dla dzieci jednojęzycznych, ALE! Jeżeli jest to poważniejsze opóźnienie należy to sprawdzić u specjalisty.

Pozostajemy ciągle przy zasadzie OPOL. Ale jeśli w tym czasie język otoczenia staje się językiem dominującym u dziecka ze względu na liczne kontakty z rówieśnikami, można pomyśleć o metodzie mlah - jeżeli małżonek mówi dobrze z języku polskim i wyraża do tego chęć, możecie rozmawiać w domu (przynajmniej w niektórych sytuacjach) w języku polskim. Więcej o OPOL i mlah pisałam TU i TU
Można u dzieci dwujęzycznych niekiedy zauważyć zachowania agresywne lub wycofania się – można je często połączyć z brakiem możliwości wyrażenia myśli i emocji w którymś z języków. Pamiętać należy, żeby nie etykietować dziecka jako niegrzeczne tylko szukać przyczyny i uczyć nazywania emocji i opisywania sytuacji.

Jeśli szukacie szczegółowych rad, proponujemy lekturę postów na naszych blogach na temat technik wczesnego wpierania rozwoju językowego u dzieci i wczesnej nauki czytania.

24 miesiąc życia
Twoje dziecko mówi coraz więcej. Jego wypowiedzi są niekiedy niewyraźne, słyszysz uproszczone dźwięki (szczególnie przy trudnych głoskach języka polskiego), przestawia sylabki lub głoski w słowach, skraca wyrazy np.: niunia (nózia); biba (ryba); gangan (bałwan), laly (okulary); iby (grzyby), midor (pomidor), oć (chodź), koplety (kotlety). Ma do tego jeszcze prawo. Uczy się zasad języka.

Zauważysz:
- stały wzrost słownictwa (pojawiają się nazwy ubrań, jedzenia, części ciała, owoców)
- dużą liczbę zdrobnień np. nózia, kotek, żabka, autko
- wypowiedzi są dwuwyrazowe: np.: Daj to! Mama śpi, Ciocia bach., Nie ma biby (ryby). Tata je. Mama oć! (chodź)
- początki odmiany: Mama piła, Tata pił, Tata pił. Mama – nie ma mamy. Pies – nie ma psa. Tata je zupę. Mama pije kawę.
- w odmianie czasownika najczęściej używana jest 3 os. lp, także w znaczeniu 1 os. : Jaś pije (Ja piję); Zosia idzie (Ja idę).

Twoje dziecko:
• zaczyna umieszczać prawidłowo klocki w otworach o zróżnicowanej wielkości i kształcie (w układankach,
• potrafi reagować na polecenia połóż, przynieś, podaj
• umie dopasować pary zabawek, dobiera obrazek do przedmiotu
• potrafi rozpoznawać role płciowe - np pokazać na obrazkach przedmioty, które należą do mężczyzn, które do kobiet
• lubi proste zabawy konstrukcyjne

Porady dla rodziców:
• Od pewnego już czasu dziecko może wydawać ci się zafascynowane telewizją. Posadzenie malucha przed ekranem to bardzo atrakcyjna perspektywa dla zmęczonych rodziców. Ale UWAGA! regularne oglądanie telewizji zwłaszcza w tak małym wieku wykształca pasywność ruchową i intelektualną, znacząco opóźnia rozwój języka i rozwój społeczny – jest więc bardzo niebezpieczne!
• W czasie wspólnej zabawy sprawdź czy twój maluch spełnia polecenia typu: połóż, przynieś podaj – np. Podaj mi tę książeczkę, Przynieś mi lalę, proszę.
• Pamiętaj o zadawaniu pytań – powinno ich być coraz więcej: KOGO?, JAKI? JAKA? JAKIE? CZEGO NIE MA? Z KIM IDZIE? KOMU DAJE?
• Czytaj z dzieckiem! Opowiadaj! Wspólna lektura niech będzie waszym rytuałem.
• Zachęcaj do czytania samogłosek i onomatopei (BE, MU, ME, IHA itp.)

30 miesiąc życia
Mowa dziecka rozwija się szybko i intensywnie. Dziecko zaczyna opowiadać, zadawać dużo pytań. Zauważysz gwałtowny wzrost słownictwa, dużą liczbę zaimków np.: w lesie, pod krzesłem, na stole, do babci; tworzenie neologizmów: Np. kamieniek, balonek; pojawiają się przyimki i spójniki: Ola i Ela śmiały się, Płacze, bo upadła, Ola myje się, żeby była czysta.

Twoje dziecko: • rozpoczyna zabawy tematyczne, np. w strażaków, w gotowanie obiadu, w sprzedawanie w sklepie...
• wzbogaca repertuar naśladowanych czynności, wykonuje ich sekwencje: np. kładzie lalę, śpiewa kołysankę, przykrywa kołderką
• składa obrazki z połówek
• dopasowuje klocki według koloru, wielkości i kształtu
• powtarza melodie
• bardzo lubi rysować, rysuje kształty szpiczaste, jajowate, koliste


Porady dla rodziców:
• Bardzo ważne jest wspólne czytanie książeczek, opowiadanie, zadawanie pytań!
• Śpiewajcie razem dużo.
• Bawcie się pacynkami w teatrzyk – wchodzenie w różne role jest ważną dla dziecka zabawą.
• To czas fascynacji kredkami, farbami, plasteliną....Dziecko bardzo lubi wyrażać siebie przy pomocy tych „form artystycznych”. Jego rysunki i wyroby mogą się stać okazją do wspólnej zabawy, czy rozmowy: „O jaki piękny rysunek! Co to jest? A tutaj?” Niekiedy maluch zadziwi Cię swoja odpowiedzią, czasem nie będzie chciał rozmawiać, nie nalegaj, pozostaw go wówczas w jego tajemniczym ogrodzie...
• W tym okresie maluch lubi układać dwu-, trzy-częściowe układanki. To okazja, aby wprowadzić do repertuaru wspólnych zabaw bardzo proste gry planszowe, domino, lotto obrazkowe, memory.

36 miesiąc życia
Obserwujesz stały wzrost słownictwa, pojawiają się głoski trudniejsze (brak jedynie głosek dziąsłowych sz, rz, cz, dż), stopniowo ustępuje charakterystyczna miękkość spółgłosek. Dziecko buduje coraz ładniejsze i dłuższe zdania – dzięki temu widoczny jest wzrost możliwości rozmowy z innymi ludźmi.
Powinno się pojawić wyraźne rozróżnienie spółgłosek: w, f ; k, g. Pamiętaj, że w tym czasie, błędy to różne analogie a pojawianie się ich to też znak aktywnego uczenia się (oni ją, powią, Elo!, ona leciła, były i siedziły, kamieniek, wujku Robertu! Śpił, nie ma sola (soli))

Twoje dziecko:
• jeździ na trójkołowym rowerku
• rzuca, kopie, próbuje łapać piłkę
• buduje wieżę z 8 klocków,
• potrafi ułożyć przedmioty według kryterium użycia, np. samochody razem, ludziki razem, owoce razem, itp...
• naśladuje sekwencje (np. ruchu)
• składa obrazek z 3 części
• podejmuje zabawy tematyczne z rówieśnikami
• potrafi powiedzieć, co narysowało na rysunku

Porady dla rodziców:
• Pamiętaj nadal, iż bardzo ważne jest wspólne czytanie książeczek, opowiadanie, zadawanie pytań!
• Słuchaj, co mówi Twoje dziecko, staraj się zapytać o to, o czym opowiada, wyrażaj swoje zainteresowanie, pomagaj opisywać i nazywać emocje.
• To dobry moment na wspólne zabawy ruchowe, śpiewanie i tańczenie. Dziecko z przyjemnością będzie się uczyć piosenek i wierszyków z gestami, które potrafi już powtarzać, np: Głowa, ramiona, kolana, piety, W leśniczówce za lasem, Idzie kominiarz po drabinie
• Dzieci w tym wielu uwielbiają zagadki i zgadywanki – wykorzystaj to w momentach, kiedy trzeba szybko zająć uwagę dziecka – np. w samochodzie, podczas ubierania.
• Wykorzystuj wszelakie gry (też i planszowe do wspierania rozwoju językowego)
• Skoncentruj się na tym by dziecko SŁUCHAŁO języka polskiego – ( audiobooki, programy słuchowe) a nie oglądało filmy i tv (na filmy przyjdzie czas)

ROZWÓJ MOWY I ZABAWY U DZIECKA 13-24 miesięcy + specyfika rozwoju mowy dzieci dwujęzycznych.

Kolejny post z tematem: „Rozwój mowy i zabawy u małych dzieci”.

Dzisiaj III etap 13-24 miesięcy.

Rodziców dzieci dwujęzycznych prosimy o zwrócenie szczególnej uwagi na PORADY DLA RODZICÓW i jak najczęstsze stosowanie się do nich, jeśli to tylko będzie możliwe. Będzie to dobry sposób na stymulowanie rozwoju językowego maluszków. Uważamy, że dzieci dwujęzyczne to grupa wymagająca szczególnej uwagi i stymulacji, jeśli chodzi o rozwój językowy.
W poprzednie poniedziałki opisywałyśmy z Elą I etap 0-6 miesięcy:TU i II etap 7 – 12 TU

Za tydzień ostatni IV odcinek - przedstawimy rozwój mowy i zabawy u dzieci: 24 – 36 miesięcy.

UWAGA!:
Są to normy dla dzieci jednojęzycznych, więc nie mogą być odnoszone do dzieci dwu- lub wielojęzycznych w całości. Porady i wskazówki dla rodziców mogą być z powodzeniem stosowane dla dzieci dwujęzycznych – powiedziałybyśmy: są wielce wskazane!.

Jako, że normy dla naszych „dwujęzyczków” nie zostały jeszcze stworzone, postaramy się, wspólnie z Wami, na podstawie obserwacji, wywiadów, badań własnych i lektur, dopisywać różnice w przyswajaniu mowy dzieci dwujęzycznych. Myślimy, że właśnie te różnice będą dla nas najciekawszą informacją.

Tak więc, dla tego etapu charakterystyczne jest to, że widzimy już wyraźne początki kształtowania się systemu językowego.

W rozwoju mowy dzieci dwujęzycznych mogą pojawić się właśnie w tym momencie pierwsze widoczne różnice. Dzieci dwujęzyczne mogą mówić nieco mniej, mogą się pojawiać pierwsze mieszanki językowe. Możemy spodziewać się różnych dróg rozwoju językowego u „dwujęzyczków” – istnieją bardzo duże różnice indywidualne; dzieci niejednakowo sobie radzą z dwoma lub trzema językami. Dziecko niekiedy rozwija oba języki jednocześnie, czasem najpierw jeden, później drugi. Niektóre mogą/wolą mówić w języku dominującym w domu i społeczeństwie. Wszystko zależy od ilości czasu stykania się z danymi językami oraz indywidualnych zdolności językowych.

 Według nas najważniejsze jest aby obserwować rozwój językowy, sprawdzać, czy dziecko szuka komunikacji, dąży do niej i czy rozumie: czy rozumie proste polecenia, proste pytania (odpowiada działaniem, wskazywaniem, gestem) czy szuka kontaktu wzrokowego, ciągnie za rękaw, usiłuje zwrócić uwagę dorosłego.

W przypadku norm dotyczących zasobu słownictwa, należy pamiętać, że obserwujemy łączną ilość słów z języków, którymi posługuje się dziecko. Dlatego, iż dziecko może mieć różne kręgi tematyczne opanowane w różnych językach: np. słownictwo dotyczące jedzenia i kuchni zna w jednym języku, słownictwo o gimnastyce i ćwiczeniach ruchowych w innym.

Pamiętajmy więc, że możemy zaobserwować jedynie (!) delikatne „opóźnienie” w stosunku do znanych norm dla dzieci jednojęzycznych, ALE! Jeżeli jest to poważniejsze opóźnienie należy to sprawdzić u specjalisty.

Proszę nie stosować się do „rad” płynących bardzo często z otoczenia (też z przedszkola), żeby matka mówiła do dziecka w języku kraju przyjmującego, albo, żeby rodzic zrezygnował z języka ojczystego na korzyść języka kraju przyjmującego. Pozostajemy ciągle przy zasadzie OPOL.
Jeśli szukacie szczegółowych rad, proponujemy lekturę postów na naszych blogach na temat technik wczesnego wpierania rozwoju językowego u dzieci i wczesnej nauki czytania.

13-16 miesiąc życia<br> Dziecko w tym czasie uczy się posługiwać nazwami osób, przedmiotów. Zna określenia przynajmniej kilku czynności: am am, pije, aaa, bach.
Najwięcej wypowiada wyrazów prostych, zbudowanych z sylabek łatwych do wypowiedzenia na przykład BUTY, NOGA, OKO, MAMA, TATA, ME, MU, BE, KU KU, KO KO.

Jest to czas, kiedy widzisz jak dziecko domaga się Twojej uwagi, zwraca też Twoją uwagę na różne przedmioty, osoby i sytuacje – pokazuje rączką i mówi, np.: BACH!, OOO!, TATA!, O! PI PI, O! MU!. Doskonali w ten sposób zdolność dzielenia uwagi z innymi osobami.

Twoje dziecko:
• buduje wieżę z 2-3 klocków
• zaczyna używać gestów, które mają przedstawiać przedmioty z otaczającego świata, np.: zaciśnięta piąstka przy uchu to dla malucha telefon
• potrafi chwycić rzeczy zgiętym kciukiem i palcem wskazującym – jak szczypcami

Porady dla rodziców:
• Maluch na pewno domaga się wspólnej lektury, pozwól mu wziąć książeczkę do ręki, dotykać, „czytać” samemu...smak lektury nabywa się bardzo wcześnie!
• Przy lekturze książeczek opowiadaj, pokazuj, zadawaj wiele pytań.
• Wprowadź wiele krótkich wierszyków, rymowanek i piosenek.
• Ważne, aby pamiętać o zabawie naprzemiennej: raz daną czynność wykonuje dziecko, raz ty (wspólna zabawa autkiem, karmienie lalki itp.)
• Maluch przepada za zabawami ruchowymi, bo najczęściej już od pewnego czasu
• samodzielnie chodzi i przemieszcza się, uwielbia biegać, bawić się piłką, biegać za innymi dziećmi, „szaleć z tatą”, wspinać się po schodach, czy różnych przeszkodach
• Gdy dziecko odkrywa nowa zabawkę, siądź przy nim i obserwuj z zainteresowaniem i z uśmiechem co robi, ważne, by samo dokonywało pierwszych manipulacji, później przyjdzie czas na wspólną zabawę, kiedy pokażesz mu inne rozwiązania i pomysły

18 miesiąc życia
Jest to bardzo miły do rodzica czas – dziecko wypowiada coraz więcej nowych słów, bardzo szybko je zapamiętuje, chętnie powtarza. Możesz zauważyć, że doskonale rozumie twoje wypowiedzi – szczególnie proste zdania, polecenia, zakazy.
Usłyszysz wypowiedzi w większości jednowyrazowe, niekiedy dwuwyrazowe bez odmiany Daj am am., Lala ała, Boli noga, Kotek fe, Zosia bach; wyrazy wieloznaczne, wykrzykniki, onomatopeje: KWA KWA, HALO, KUM KUM,
Charakterystyczny jest brak odmiany i zatarte różnice między częściami mowy: da (znaczy daj, dała, daje itp.), myju (mycie, myję, myje), piciu (picie, piję), bam (piłka i coś spadło).
Rozwija się rozumienie prostych zdań (głównie poleceń i zakazów): Nie ruszaj, Nie dotykaj, Idź do taty. Przynieś misia.

Twoje dziecko:
• zaczyna w zabawie naśladować, co robi dorosły, np. usypia lalę kołysząc ją w ramionach
• potrafi bawiąc się udawać, że np. klocek to telefon, a kamyki to ziemniaczki, itp.
• zaczyna rozpoznawać siebie w lustrze
• lubi się bawić we wsypywanie drobnych przedmiotów do różnych pojemników, przewożenie ich z miejsca na miejsce w wózkach i samochodach, wysypywanie, ciągnięcie za sobą zabawek na sznurku lub ich popychanie...
• przepada za przedmiotami codziennego użytku – klucze, pokrywki lub naturalnymi – kasztany, patyczki, liście
• bawi się z przyjemnością koło rówieśnika, ale jeszcze nie współdziała razem z nim
• rysuje proste kreski, linie ukośne, zygzaki, bazgroły
• buduje wieżę z 4-5 klocków

Porady dla rodziców:
• Maluch zaczyna coraz więcej bawić się w naśladowanie tego, co robią inni – to czas zabaw z lalkami, samochodami, dziecięcymi serwisami do kawy itp. Spróbuj czasem bawić się razem z nim, zastanów się jak możesz włączyć się do wspólnej zabawy nie przeszkadzając mu, czasem zaproponuj mu odgrywanie jakiejś prostej sytuacji, nazywaj przy tym co robicie „Teraz zrobimy zupę dla taty. O jaka dobra zupka! Mniam, mniam”
• W tym wieku chłopcy często chętnie bawią się zabawową kuchenką czy lalką, a dziewczynki samochodami – to ważne dla ich rozwoju.
• Nie zapominaj o czytaniu książeczek!!! Zadawaj dużo prostych pytań: KTO?, CO?, CO TO? GDZIE? CO ROBI? Opowiadaj.
• Dbaj o prawidłowy chwyt rączki na ołówku.

24 miesiąc życia
Twoje dziecko mówi coraz więcej. Jego wypowiedzi są niekiedy niewyraźne, słyszysz uproszczone dźwięki (szczególnie przy trudnych głoskach języka polskiego), przestawia sylabki lub głoski w słowach, skraca wyrazy np.: niunia (nózia); biba (ryba); gangan (bałwan), laly (okulary); iby (grzyby), midor (pomidor), oć (chodź), koplety (kotlety). Ma do tego jeszcze prawo. Uczy się zasad języka.

Zauważysz:
- stały wzrost słownictwa (pojawiają się nazwy ubrań, jedzenia, części ciała, owoców)
- dużą liczbę zdrobnień np. nózia, kotek, żabka, autko
- wypowiedzi są dwuwyrazowe: np.: Daj to! Mama śpi, Ciocia bach., Nie ma biby (ryby). Tata je. Mama oć! (chodź)
 - początki odmiany: Mama piła, Tata pił, Tata pił. Mama – nie ma mamy. Pies – nie ma psa. Tata je zupę. Mama pije kawę.
- w odmianie czasownika najczęściej używana jest 3 os. lp, także w znaczeniu 1 os. : Jaś pije (Ja piję); Zosia idzie (Ja idę).

Twoje dziecko:
• zaczyna umieszczać prawidłowo klocki w otworach o zróżnicowanej wielkości i kształcie (w układankach,
• potrafi reagować na polecenia połóż, przynieś, podaj
• umie dopasować pary zabawek, dobiera obrazek do przedmiotu
• potrafi rozpoznawać role płciowe - np pokazać na obrazkach przedmioty, które należą do mężczyzn, które do kobiet
• lubi proste zabawy konstrukcyjne

Porady dla rodziców:
• Od pewnego już czasu dziecko może wydawać ci się zafascynowane telewizją. Posadzenie malucha przed ekranem to bardzo atrakcyjna perspektywa dla zmęczonych rodziców. Ale UWAGA! regularne oglądanie telewizji zwłaszcza w tak małym wieku wykształca pasywność ruchową i intelektualną, znacząco opóźnia rozwój języka i rozwój społeczny – jest więc bardzo niebezpieczne!
• W czasie wspólnej zabawy sprawdź czy twój maluch spełnia polecenia typu: połóż, przynieś podaj – np. Podaj mi tę książeczkę, Przynieś mi lalę, proszę.
• Pamiętaj o zadawaniu pytań – powinno ich być coraz więcej: KOGO?, JAKI? JAKA? JAKIE? CZEGO NIE MA? Z KIM IDZIE? KOMU DAJE?
• Czytaj z dzieckiem! Opowiadaj! Wspólna lektura niech będzie waszym rytuałem.
• Zachęcaj do czytania samogłosek i onomatopei (BE, MU, ME, IHA itp.)

ROZWÓJ MOWY I ZABAWY u dziecka: 7 - 12 miesięcy + specyfika rozwoju mowy dzieci dwujęzycznych

 

II etap  7–12 miesięcy 

Kolejny poniedziałek z tematem: "Rozwój mowy i zabawy u małych dzieci”.

Dzisiaj II etap 7–12 miesięcy.

W poprzedni poniedziałek opisywałyśmy z Elą I etap 0-6 miesięcy: TU.

Rodziców dzieci dwujęzycznych prosimy o zwrócenie szczególnej uwagi na PORADY DLA RODZICÓW i jak najczęstsze stosowanie się do nich, jeśli to tylko będzie możliwe. Będzie to dobry sposób na stymulowanie rozwoju językowego maluszków. Uważamy, że dzieci dwujęzyczne to grupa wymagająca szczególnej uwagi i stymulacji, jeśli chodzi o rozwój językowy. 

Kolejne dwa poniedziałki przedstawimy rozwój mowy i zabawy u dzieci:
3. 13 – 24 miesięcy 
4. 24 – 36 miesięcy 
 
UWAGA!: 
Są to normy dla dzieci jednojęzycznych, więc nie mogą być odnoszone do dzieci dwu- lub wielojęzycznych w całości. Porady i wskazówki dla rodziców mogą być z powodzeniem stosowane dla dzieci dwujęzycznych – powiedziałybyśmy: są wielce wskazane!. 

Jako, że normy dla naszych „dwujęzyczków” nie zostały jeszcze stworzone, postaramy się, wspólnie z Wami, na podstawie obserwacji, wywiadów, badan własnych i lektur, dopisywać różnice w przyswajaniu mowy dzieci dwujęzycznych. Myślimy, że właśnie te różnice będą dla nas najciekawszą informacją.

W wieku 7 – 12 miesięcy, rozwój dziecka: rozwój językowy, rozwój zabawy i poznawczy przeważnie jeszcze przebiega podobnie. Często dziecko jest jeszcze pod opieką mamy, czyli jest „bombardowane” językiem macierzystym. 

Różnice w stosunku do dziecka wychowującego się w Polsce mogą być następujące: 
Jeżeli dziecko pójdzie wcześnie do żłobka, co jest dość częstym wyborem lub koniecznością rodziców możemy się spodziewać, iż język polski (mniejszościowy) stopniowo będzie zdominowany przez język kraju przyjmującego. Jeżeli sie tak dzieje pierwsze słowa pojawią się z języku innym niż język matki. Gdy styczność z językiem polskim nie będzie wystarczająca, możliwe jest, że dziecko stanie na początkowym etapie rozwoju tego języka, tzn. w jakim wieku poszło do żłobka. Dlatego niezmiernie ważne jest, aby dbać już w tym okresie, aby dziecko miało jak najwięcej mozliwości kontaktu z językiem polskim. Jeżeli z jakichs powodów mama nie może z nim spedzać wiele czasu, można zaangazować dziadków, polską rodzinę, polską baby-sitter itd...

Ponadto dobrze jest starać się organizować spotkania z innymi dziećmi mówiącymi po polsku. Na tym etapie to dopiero początek kształtowania relacji, ale nawiązanie tego typu kontaktów na pewno zaowocuje w przyszłości. 

W tym okresie dziecko będzie przechodzić etap różnicowania języków. Obserwować należy, czy dziecko dąży do komunikacji, porozumiewa się gestem, wzrokiem, niekiedy wręcz krzykiem. Pamiętać należy, że małe około roczne dziecko już może okazywać zachowania wycofania lub agresji w momentach, kiedy nie jest rozumiane lub kiedy samo nie rozumie. Uważamy, że porady wypisane poniżej pod każdym miesiącem, powinny pomóc dziecku w nabyciu wrażliwości językowej na to, co mówią dorośli.

Bardzo ważną uwagą nadal jest to, aby rodzice pamiętali o OPOL (każdy z rodziców mówi w swoim języku) Ta zasada odnosi się szczególnie do rodzica jezyka mniejszościowego - powinien on nadal starać się dużo czasu spędzać z dzieckiem i mówić do niego po polsku (gdyż on sam przekazuje ten język, dziecko nie ma innych, częstych sytuacji i interakcji, w którym słyszałoby ten język).  

Tutaj jeszcze jedna bardzo ważna uwaga odnośnie rzeczy, o którą często pytacie: niepotrzebne jest, aby mówiąc do dziecka w języku polskim tłumaczyć to, co sie powiedziało na język obcy. W przypadku rodzin mieszanych zadaniem tym zajmuje się zwykle z powodzeniem drugi rodzic, W przypadku rodzin emigrantów praktyka taka może być wskazana dopiero w odpowiednim momencie, kiedy chce się przygotować dziecko do pójscia do przedszkola.

Inna rzecz, o jaką często zadawane są pytania, to obecność zdrobnień w języku. Jak mówić do małego dziecka? Należy używać zdrobnień w wyrażeniach, w jakich zwykle się ich używa w obecności małych dzieci.  Np. mozna powiedzieć O! boli cie paluszek! ale już Dobry banan a nie bananek.  Różowa świnka ale duża sowa. Jednym słowem: Nie przesadzać!

Jedną z naważniejszych rzeczy w tym okresie jest wykształcenie się więzi emocjonalnej pomiędzy matką a dzieckiem. Dzięki uśmiechowi, kontaktom wzrokowym, gestom, mimice rodzi się prototyp dialogu i zachowań komunikacyjnych. Ważne, aby w tym okresie matka i ojciec byli uważni na wszelkie próby nawiązania kontaktu przez dziecko. Jednnym ze sposobów stworzenia komunikacji na tym etapie jest czynne reagowanie na dzwięki, sylaby wydawane przez dziecko i je po nim powtarzanie, "parafrazowanie": Dziecko mówi BA BA , rodzic powtarza BA BA.

Oprócz tego, co powyższe, radzimy także aby w przypadku dzieci dwujęzycznych:

• Starać się pokazywać i czytać jak najwięcej książeczek po polsku. To czas, gdy można z powodzeniem siegnąć już po MOJE PIERWSZE SŁOWA, a w okolicach 10-12 miesięcy po ZABAWY TUTUSIA. 
• Śpiewać po polsku, mówić proste wierszyki 
• Pamiętać o zabawach paluszkowych i ruchowych w języku polskim.
• Można zacząć robić z dzieckiem dzienniczek wydarzeń!
• Można zrobić dla dziecka album ze zdjęciami osób z Polski z podpisami.

8 miesiąc życia:

Twoje dziecko jest coraz większe, więc zauważyć możesz celowe zachowania np. w trakcie zabawy. Dziecko naśladuje, powtarza i samodzielne wypowiada wiele sylabek: bu, me, be, lala, tata, tu, mu.

Szczególnie dobrze dziecko rozumie  wypowiedzi dorosłych o zabarwieniu emocjonalnym. Lubi więc gdy tata i mama mówią i robią przy tym wyraźne miny: np.: O! Ładny kotek! Fe! Niegrzeczny kotek! Ojej, smutny kotek!; Ała (boli), Nu nu! (nie wolno), O! Am, Am. Brawo! Zwróć uwagę, że jest to moment kiedy dziecko zaczyna rozumieć.

Twoje dziecko:

- manipuluje zabawkami z przeciwstawieniem kciuka, np. chwyta małą piłeczkę jak peseta)
- patrzy gdzie jest zabawka, która właśnie spadła ze stołu,
- sam wyrzuca przedmioty z wózka, z łóżeczka i chce, by mu je podać – są to pierwsze czynności nastawione na osiągnięcie celu
- w 7-8 miesiącu próbuje zwrócić na siebie uwagę dorosłego płaczem lub gaworzeniem
- wyraża mimicznie strach
- zaczyna używać różnych gestów do komunikacji, np. chcąc pajacyka, wyciąga w  jego kierunku rękę, i  spogląda to na mamę, to na zabawkę

Porady dla rodziców: 

• Urządź przestrzeń wokół twojego dziecka, aby była bezpieczna i pozwalała mu na swobodę ruchów
• To czas wspólnych zabaw w: a ku ku;, kosi-kosi, gdzie sroczka kaszkę ważyła... chowanie przedmiotów, chowanie się dorosłego za poduszką
• Opowiadaj, używaj dużo dźwięków samogłosek: np. O! Co to? (mama robi zdziwioną minę); E!!! (mama udaje płacz); UUU (samolot lata); używaj prostych wyrazów: np. BABA, FU FU, KO KO, LALA, ŁA ŁA, PI PI,  TATA, MAMA
• W tym okresie maluch z radością będzie się bawił plastikowymi kubkami, różnymi klockami, koszyczkami lub pudełkami, które można wkładać jedne do drugich.

9 miesiąc życia:

W tym czasie maluszek wspólnie z Tobą zwraca uwagę na te same rzeczy i sytuacje, o których mówisz i na które wskazujesz (wzrokiem lub palcem).

Np. mówisz, patrząc w jakimś kierunku: Jasiu! O! Piesek! Dziecko zwraca wzrok w tym samym kierunku. Pytasz: Gdzie jest piesek?! Jaś pokazuje paluszkiem. Lub pokazujesz na lecący samolot i mówisz: O!! UUU! Samolot lata!
Dziecko zaczyna rozumieć, że język, słowa, dźwięk mogą być sprawcze, że mówimy w jakimś celu.
Możesz usłyszeć: mamama, tatata, eeee itp.

Twoje dziecko:

- zaczyna wskazywać palcem np.: wskazuje w oddali przedmioty, osoby, dotyka palcem wskazującym szczegółów zabawki. Jest to bardzo ważna umiejętność komunikacyjna, nie pojawiająca się w wielu zaburzeniach (np. w autyzmie)
- gaworzy do innych dzieci; naśladuje  ruchy rówieśnika, daje zabawkę i reaguje protestem na jej zabranie
- zaczyna raczkować, lub przemieszczać się w inny sposób - daje mu to możliwość poznawania świata, może podejmować inicjatywy w kontakcie i komunikacji, rozwija poczucie kontroli i sprawczości
- manipuluje przedmiotem używając obu rak.

 Porady dla rodziców:

• Pozwól dziecku na swobodne odkrywanie otoczenia, pokaz mu świat jako interesujący, a nie jako niebezpieczny, gdy chcesz go ostrzec, mów raczej „uważaj, możesz upaść” niż „zaraz upadniesz”
• Twój maluszek potrzebuje twojego przyzwolenia i akceptacji w swoich nowych odkryciach. Nie ingeruj zawsze w jego ruchy i zabawy, ale bądź niedaleko, patrz na niego z miłością, dodawaj mu odwagi słowami: „Spróbuj jeszcze raz, na pewno ci się uda!”
• Jeśli jeszcze tego nie zrobiłeś, to czas na pierwsze lektury, ważne, aby książeczki były wytrzymale, z prostymi barwnymi ilustracjami i krótkimi, nieskomplikowanymi tekstami. Czerpcie razem dużo radości ze wspólnej lektury!
• Jeśli twoje dziecko ma 9 miesięcy i nie pokazuje paluszkiem weź jego rękę i pokazuj różne przedmioty razem z nim

         

10 miesiąc życia: 

Możesz oczekiwać, że usłyszysz pierwsze słowa - proste ale też najważniejsze. Twoje dziecko mówi (i wie, co mówi): mama, tata, baba, pa pa, da da, daj, me, be, itp. Malec rozumie wiele  prostych słów w formie mianownika: Co? Kto? np.: lampa, buty, be (baranek), me (koza), jajko, tik-tak, itp. Zdarza się, że dziecko naśladuje Twoje wypowiedzi lub innych dorosłych np.: ko-ko

Twoje dziecko:
  
- odnajduje ukryte przedmioty
- ogląda książeczkę
- wyjmuje mały przedmiot z dużego
- włącza się do wspólnej zabawy
- bawi się przy rytmicznej muzyce
- dąży do zdobycia upatrzonej zabawki
- podaje zabawkę ale nie potrafi jeszcze jej wypuścić z ręki

Porady dla rodziców:

• Zwróć uwagę na każdą wypowiedź dziecka – ono już może i chce Ci dużo powiedzieć, a Twoja uwaga wzmacnia chęć powtarzania.
• Prowadź z dzieckiem wiele zabaw onomatopeicznych (dużo odgłosów zwierzątek i innych odgłosów z otoczenia); dobrze kiedy dziecko widzi i obraz (rzeczywisty lub rysowany) i dźwięk
• Dbaj o swobodę ruchów Twojego dziecka, nie narzucaj mu pozycji, której nie może osiągnąć sam (np. stawianie na siłę). Dziecko, któremu pozwoli się na te odkrycia wykształca bardziej harmonijne ruchy, duża samodzielność, twórczość, większe zaufanie do siebie, dobre poczucie własnego ciała, a przede wszystkim nie jest bierne, ale wykazuje inicjatywę w kontakcie z otoczeniem i innymi osobami!
• Maluch w tym okresie bardzo lubi zabawy w chowanie przedmiotów i ich odnajdywanie
• Dziecko z przyjemnością bawi się pojemnikami o różnych kształtach i wielkości, małymi wiaderkami, piłeczkami, przedmiotami podłużnymi; bardzo podoba mu się wydobywanie dźwięku z cymbałków, czy dzwonków, grzechotek...

12 miesiąc życia: 

Twoje dziecko ma już roczek! Rozumie proste polecenia, niektóre nazwy osób, przedmiotów i czynności np.: Gdzie mama?, Gdzie tata?, Gdzie lampa? – dziecko pokazuje paluszkiem lub  przenosi wzrok.

Doskonale rozumie polecenia: Daj lalę., Daj misia. Wie co znaczy nie wolno! – np. zatrzymuje się lub chociaż na chwilę przestaje robić daną rzecz . Samodzielne i wypowiada kilka wyrazów np.: baba, pa pa, mama, tata, mu, be, ku ku, am am, bobo (powinny to być przynajmniej 3 wyrazy). Chętnie powtarza sylaby i słowa wypowiadane przez dorosłego, np.: nie ma, ała, bum bum, fu fu, .  Możesz zauważyć, że jedno słowo jest też zarazem zdaniem np.: „Am” – znaczy zarówno „jedzenie” ,„jem”, „Jaś je” , „Tata je”.

Twoje dziecko:

- próbuje rysować
- wykorzystuje narzędzia, np. kredkę, łyżkę (pierwsze sygnały o tym, czy będzie prawo – lub leworęczne)
- pokazuje i podaje dorosłemu trzymany przedmiot
- wyrusza na „podbój świata”, jest zafascynowany możliwością samodzielnego poruszania się w pozycji pionowej,
- wyraża miną nieśmiałość i wstyd
- zaczyna dostosowywać swoje zachowanie do reakcji innych osób np. sięgnie po zabawkę zachęcone uśmiechem dorosłego
- zaczyna szukać przedmiotów, które widziało, odkrywa, że przedmioty, których nie widzi mogą istnieć
- posiada już ostrość wzroku jak u dorosłego

Porady dla rodziców:

• Twój maluch z dużą radością będzie uczestniczył w zabawach w dawanie i przyjmowanie, mów:. „Daj misia” „Proszę, to lala dla Jasia.”, „Dasz mamie lalę?” „Masz misia”
• Czytajcie razem książeczki z obrazkami: opowiadaj, pokazuj, pytaj co się dzieje na obrazkach.
• Dziecko samodzielnie wybiera rączkę, którą chce chwytać przedmiot. Połóż przedmiot (długopis, ołówek, łyżkę) na środku stolika – dziecko samo go chwyta.
• Pozwól dziecku na eksperymenty z jedzeniem, próby z łyżką, picie z kubeczka, dotykanie pożywienia, nawet gdy wiązać się to będzie z późniejszym intensywnym sprzątaniem. Te odkrycia są dla malucha bardzo ważne, zdobywa samodzielność, oswaja się z jedzeniem, dostarcza mu to nowych doznań...
• W tym okresie maluszek bardzo lubi przedmioty, które może pchać lub ciągnąć za sobą, kręgle, inne rzeczy o podłużnych kształtach (do stawiania na podłodze lub stoliku); przepada także w dalszym ciągu za wiaderkami i pojemnikami, które wypełnia piłeczkami

Cztery poniedziałki z tematem ROZWÓJ MOWY I ZABAWY u dziecka + specyfika rozwoju mowy dzieci dwujęzycznych.

Nawiązując do tematu zeszłotygodniowej dyskusji, w której pojawił się temat norm rozwoju mowy u dziecka, postanowiłyśmy z Elą pokazać Wam naszą pracę sprzed kilku lat (też z A. Fabisiak). 

Opisałyśmy wtedy dla serwisu: www.od-zabawy.pl, na podstawie lektur psychologicznych, etapy rozwoju mowy i zabawy u dziecka od 0 do 36 miesiąca życia. 
Wydzieliłyśmy wtedy cztery etapy, i właśnie teraz, według tego podziału chcemy zaprezentować te informacje w ciągu czterech kolejnych poniedziałków. Dodatkowym atutem tego opracowania są porady dla rodziców – wskazówki, co sami w domu mogą robić, aby stymulować rozwój językowy dzieci. Uważamy, że dzieci dwujęzyczne to grupa wymagająca szczególnej uwagi i stymulacji, jeśli chodzi o rozwój językowy.

Zapraszamy więc na cztery poniedziałki z tematem ROZWÓJ MOWY I ZABAWY:

1.    0-6 miesięcy

2.   7–12 miesięcy

3.   13 – 24 miesięcy

4.   24 – 36 miesięcy

UWAGA!:

Są to normy dla dzieci jednojęzycznych, więc nie mogą być odnoszone do dzieci dwu- lub wielojęzycznych w całości. Porady i wskazówki dla rodziców mogą być z powodzeniem stosowane dla dzieci dwujęzycznych – powiedziałybyśmy: są wielce wskazane!.

Jako, że normy dla naszych „dwujęzyczków” nie zostały jeszcze stworzone, postaramy się, wspólnie z Wami, na podstawie obserwacji, wywiadów, badan własnych i lektur, dopisywać różnice w przyswajaniu mowy dzieci dwujęzycznych. Myślimy, że właśnie te różnice będą dla nas najciekawszą informacją. Te uwagi zamieszczać będziemy po opisie norm dla jednojęzycznych dzieci (na końcu postu).

PIERWSZY ETAP: 0-6 miesięcy:

2 miesiąc życia:

Już teraz twoje dziecko, chociaż to jeszcze niemowlak, informuje Cię dźwiękami o swoim istnieniu i samopoczuciu. Przy uważnej obserwacji możesz zauważyć różnice w wydawanych dźwiękach i rodzajach płaczu. Mówią one ci czy dziecko czuje się dobrze czy źle. W ten sposób maluszek oznajmia swoje potrzeby – pragnienia, głodu i braku komfortu (np. przy mokrej pieluszce).

Kiedy uważnie wsłuchasz się w odgłosy płynące z łóżeczka czy wózka możesz usłyszeć od swojego dziecka dźwięki, które nie przypominają ludzkiej mowy. Niekiedy mogą być one podobne do przeciąganych samogłosek (AOU I E Y), np. EEE

Twoje dziecko:

§  lubi patrzeć na Twoją twarz

§  uśmiecha się, wyrażając tym radość i zadowolenie

§  nawiązuje kontakt wzrokowy

§  reaguje na dźwięki

§  potrafi wodzić oczkami za przedmiotem

§  jeszcze nie widzi zbyt ostro, dlatego lubi kontrasty; potrafi już spostrzec kolor czerwony i zielony

§  lubi wykonywać proste czynności dla samej przyjemności ich wykonywania: ssie, aby ssać, chwyta, by chwytać

§  potrafi trzymać grzechotkę przez krótki czas.

Porady dla rodziców:

• Przy przewijaniu, kąpieli pochyl się nad dzieckiem, tak by widziało twoją twarz, mów do niego po polsku, wyjaśniaj mu co za chwilę będziesz robić, np. „ zaraz przewrócimy się na bok, ściągniemy koszulkę,...”)
• Staraj się odgadnąć na podstawie zachowania, co może odczuwać twój maluszek. Próbuj to nazywać po polsku: „Płaczesz, chyba jesteś bardzo głodny”. Od najwcześniejszych chwil możesz zwracać się do niego zarówno w trzeciej jak i w drugiej osobie: np. „Dlaczego Jaś płacze? / Dlaczego płaczesz?;  Jaś je mleko!/ Pijesz mleko!; Jaś zrobił siusiu! Zrobiłeś siusiu!”
• Możesz tak zorganizować jego otoczenie, by było w nim dużo kontrastów wizualnych, maluszek doceni czarno-białe zabawki, przedmioty czerwone, czarno-białe lub zielone.
• Od pierwszych chwil życia dziecka mów do niego, śpiewaj mu, opowiadaj co się dzieje...

4 miesiąc życia:

W tym czasie możesz usłyszeć, jak mały człowiek coraz lepiej wymawia dźwięki dobrze ci znane - samogłoski: A U I O E Y. Najczęściej gaworzy rankiem, kiedy jest wyspany i zadowolony lub podczas zabawy. Zdarza się, że dziecku uda się powiedzieć pierwsze trudniejsze dźwięki - spółgłoski np. gy gy gy

Twoje dziecko:

§  zwraca uwagę na głośne dźwięki, szuka skąd one mogą dochodzić

§  od 3 miesiąca odwzajemnia twój uśmiech

§  obserwuje mimikę (zwłaszcza bardzo ekspresyjną) dorosłych

§  wyraża miną złość i smutek (np. gdy dorosły nie zwraca na niego uwagi)

§  wodzi wzrokiem za przedmiotami i osobami

§  wyciąga rączki po przedmiot, zabawkę, chwyta go w jakimś celu (np. żeby się nim bawić)

§  bawi się grzechotką włożoną do rąk (potrząsa nią, przygląda się jej)

§  bawi się swoimi paluszkami, rączkami

Porady dla rodziców:

•  Mów po polsku do twojego dziecka dużo, wymawiaj słowa wyraźnie, dbaj o to, żeby widziało twoją twarz i twoją mimikę. Opowiadaj, co robisz – jakie czynności wykonujesz – opisuj zwłaszcza czynności związane z codzienną opieką, toaletą, ubieraniem.
• W miarę możliwości nie zostawiaj maluszka w leżaczku, czy nosidełku, ale połóż go na plecach w bezpiecznym miejscu (np. na kocyku na podłodze z kilkoma zabawkami, nie więcej niż 3, 4), aby swobodnie mógł odkrywać nowe ruchy i przedmioty, zwracając się w kierunku nadchodzącego dźwięku
• Dziecko nie potrzebuje w tym okresie wielu zabawek, zbyt dużo atrakcji przeszkadza mu w odkrywaniu własnych paluszków, ruchów rączek, dźwięków otoczenia
• Jeżeli chcesz dostarczyć twojemu maluchowi zabawek możesz po prostu skorzystać z niektórych przedmiotów codziennego użytku (pod warunkiem, żeby były bezpieczne).

 

6 miesiąc życia:

Twoje dziecko powtarza sobie (naśladuje) sylabki charakterystyczne dla języka polskiego (i języków, które słyszy). Usłyszeć możesz jak gaworzy, czyli naśladuje dźwięki wydawane przez samego siebie. Najczęściej są to identyczne dźwięki np. tatatata, babababa, gagaga. Niekiedy pojawiają się dźwięki spółgłoskowe takie, których nie znasz, których brak w języku polskim.

Wiele radości sprawiają chwile, kiedy nam, dorosłym wydaje się, że dziecko z nami rozmawia - maluch prowadzi „dialog” z nami, powtarzając sylabki, które słyszy od nas: mamama – mamama, mo, bu bu – bu bu.
Nie rozumie jeszcze znaczeń poszczególnych słów.

Twoje dziecko:

§  poznaje bardzo dobrze twarz mamy, taty,  rodzeństwa, dziadków

§  rozpoznaje wyrazy emocji na twarzy innych osób i potrafi wyrazić taką samą emocję

§  zaczyna się interesować rówieśnikami, wokalizuje na ich widok, uśmiecha się, dotyka

§  bawi się dźwiękiem: powtarza wypowiedziane przez przypadek dźwięki

§  sięga samo po zabawkę, bierze ją całą dłonią z prostym kciukiem, wkłada do buzi przekłada ją z ręki do ręki, bawi się wszystkim, co uda mu się zdobyć

§  dokonuje niezwykłych odkryć dotyczących swego ciała, wkłada stopy do buzi.

Porady dla rodziców:

• Nazywaj po polsku części ciała dziecka w zabawie lub przy pielęgnacji, jest to ważne dla wykształcenia schematu ciała malucha (tego, w jaki sposób odczuwa i zna swoje ciało) np. przy kąpieli możesz mówić „Teraz umyjemy brzuszek, a teraz jedną rączkę, drugą rączkę, szyję, i główkę...”
• Pozwól mu odkrywać swobodę ruchów, przykładowo: nie sadzaj na siłę twojego maluszka, ważne, aby to on sam odkrył w jaki sposób może usiąść sam, jak może sam sięgnąć po zabawkę, o której marzy...
• Twój maluszek z pewnością zaczyna bardzo się cieszyć na widok innych dzieci, organizuj (w miarę możliwości) regularnie spotkania rówieśników, jeżeli nie ma on takich okazji na co dzień
• Mimo, że maluch jeszcze nie potrafi oglądać ilustracji, możesz zacząć mu czytać proste książeczki (pokazywać obrazki, mówić prostymi słowami)
• Używaj prostych, bardzo krótkich zdań. Powtarzaj je kilka razy. Powtarzaj kilka razy proste sylaby (np. ba ba ba)

UWAGA! DZIECKO DWUJĘZYCZNE:

Wszystkie wskazówki i porady powyższe dotyczyć mogą dzieci dwujęzycznych, są bardzo przydatne dla naszych maluszków.

W tym wieku, rozwój dziecka: rozwój językowy, rozwój zabawy i poznawczy przeważnie jeszcze przebiega podobnie. Najczęściej dziecko jest jeszcze pod opieką mamy, czyli jest „bombardowane” językiem macierzystym.

Najważniejszą uwagą jest to, aby rodzice pamiętali o OPOL (każdy z rodziców mówi w swoim języku), zaś rodzic języka mniejszościowego powinien już teraz starać się dużo czasu spędzać z dzieckiem i mówić do niego (gdyż on sam przekazuje ten język, dziecko nie ma innych, częstych sytuacji i interakcji, w którym słyszałoby ten język).

Dla dzieci „starszych” już około 4-6 miesiąca dobrze jest starać się powoli organizować spotkania z innymi dziećmi, jeżeli tylko to możliwe zacząć już się rozglądać za towarzystwem dzieci polskojęzycznych. Na tym etapie to dopiero początek, ale nawiązanie tego typu kontaktów na pewno zaowocuje  w przyszłości.

Za tydzień dzieci od 7 – 12 miesięcy. Zapraszamy!