Kim jestem? Kim będzie moje dziecko?...

Dzisiaj 11 listopada - więc i u nas trochę tożsamościowo, narodowo, refleksyjnie...
Mój artykuł, który ukazał się przy tej okazji na portalu iFrancja:

"Kim jestem? Kim będzie moje dziecko?

Takie pytania tłuką się niekiedy po głowie, kiedy mieszka się poza granicami swojego kraju...

Są to pytania uniwersalne, wszyscy zadają sobie je w jakimś momencie ich życia. A to w czasie dorastania, kiedy nos, ręce i nogi dłuższe się robią od innych części ciała, nieswoje jakieś. A to jak człowiek stoi na brzegu słynnej studni czterdziestolatka, a to jak się mamą czy tatą zostaje...

Ale na emigracji pytania te są jakiegoś specjalnego odblasku, jakiejś innej intensywności, zabarwienia innego...

Bo to kim jestem, jest bardzo ważne. To kim się czuję, kogo we mnie widzą inni i szczególnie, co sobie wyobrażam na temat tego, kim jestem dla innych. To czym się od nich różnię, w czym jestem taki sam. Na co się zgadzam, na co zgodzić się nie mogę, do kogo, do czego chcę przynależeć. Od czego uwolnić, zrezygnować, może uciec...

Poczucie tożsamości stanowi jeden z najważniejszych wymiarów osoby. Poczucie to może kształtować się przez całe życie, czasem przechodzi przez fazę kryzysów, zawsze związane jest nieodłącznie z kulturą.

A gdy egzystencja odbywa się w dwóch lub więcej kulturach i w wielu językach?

Jak to jest z tożsamością? Bogatsza jest? Trudniejsza? Kryzysów więcej? A może więcej potencjalnych rozwiązań i bogactw?

Dlaczego zadaję sobie dzisiaj te wszystkie pytania?

Słyszałam je ostatnio często, za często nawet, aby się nad nimi nie pochylić.

W czasie październikowego BilingueCamp organizowanego przez stowarzyszenie Café Bilingue w Paryżu uderzyła mnie pewna rzeczywistość. Tematem była wczesna nauka języków, w kontekście głównie dwujęzycznym i edukacyjnym. A przecież kwestia tożsamości przewijała się tam ciągle. Do tego stopnia, że stworzyliśmy na ten temat osobny warsztat. Od tematów pedagogicznych i czysto formalnych językowo odbywał się ten ciągły exodus w kierunku zagadnień tożsamości.

Widzę jeszcze tego młodego mężczyznę, wychowanego na pograniczu kultury francuskiej i włoskiej, który wykształcony, z dużym doświadczeniem zawodowym, przystojny, dobrze się wyrażający, a przecież męczony jakimś wewnętrznym ogniem, nie umiejący sobie znaleźć miejsca. Syn włoskich emigrantów, nie potrafiących się we Francji odnaleźć i ten brak miejsca, brak korzeni przekazali synowi swojemu. On też ciągle szuka siebie.

I potem ta kobieta, która w wieku czterdziestu lat powraca na Ukrainę, aby odnaleźć swoich przodków, część rodziny, która była tematem tabu, o której się nie mówiło. I ona już w wieku dojrzałym jedzie za wschodnią granicę, uczy się języka ukraińskiego, ściska dłonie swoich kuzynów i mówi – w końcu poczułam, jakby coś we mnie się jednoczyło...

Jak to jest z tożsamością? Czy zawsze dla emigrantów, dzieci emigrantów musie być cierpieniem?

Nie.

Tożsamość jest jak sznur, plecie się go długo, często w różnych życiowych okolicznościach. Czasem z pomocą innych, czasem samemu, zawsze w jakimś otoczeniu, atmosferze.

Sznur ten składa się z wielu nici. I wiadomo nici mogą się posupłać, jak za dużo wichrów, przeciwności, braku uwagi. Można te supły odplątać przy ciepłym spojrzeniu, w cierpliwym towarzystwie kogoś, kto ufa, kto wierzy.

Ale sznur ten też może być bardzo mocny, może być podwójny, potrójny, gdy dwie, trzy kultury umiejętnie ze sobą połączone. Sznur ten może być bardziej wytrzymały niż inny, prosty, podstawowy, z jednej tylko kultury pleciony. Sznur ten może być przygotowany na różne okoliczności, znający różne sytuacje, niebojący się nowych przygód, bo wie, że ma wiele atutów w kieszeni.

Taki sznur może być bogactwem. Taka tożsamość, wielokulturowa, dwujęzyczna, może być majatkiem!

Jak dzieciom naszym taki posag zostawić, jak im takie dziedzictwo przygotować?

Pierwszy krok zaczyna się od nas samych. Kim jestem? Odpowiedź na to pytanie także przekażemy im w dziedzictwie. Jeżeli sami umiemy na nie odpowiedzieć, jeżeli choć jesteśmy na dobrej drodze w kierunku określenia siebie, swojego życia, swojej wartości w kulturach, w jakich żyjemy, to skarb już został praktycznie ocalony. To niełatwe zadanie, to długo zdobywana umiejętność zaistnienia we Francji jako Polak, a w Polsce jako mieszkaniec Francji, to zdolność tworzenia mostów pomiędzy dwoma rzeczywistościami, to zaakceptowanie różnic i trudów, aby jak najwięcej potencjału wykrzesać z tych właśnie różnic. Nie tylko bierne pogodzenie się ze swoją dolą. To czynne stawanie się osobą, która dokonała wyboru, która odnajduje w swoim życiu sens, nadaje mu wartość tam, gdzie się znajduje. Niełatwe! Ale do zrealizowania! W swoim rytmie. Czasem powoli. Ale możliwe! Konieczne!

Ostatnio spotykam wiele mam dzieci dwujęzycznych. Jedna z nich pyta mnie – Jak sprawić, aby moje dzieci nie czuły się inne, gorsze, wskazywane palcem, bo matka ich pochodzi z innego kraju, bo mówią także innym językiem?

Dzieci są jak gąbki. Chłoną wiele z naszych stanów emocjonalnych, z naszych wątpliwości, naszych lęków. Niepokój o przyszłość, tożsamość może także być przekazany w spadku. Podobnie jak wiara w dziecko, zachwyt nad jego zdolnościami, dobra wiara w to, co nastapi. W psychologii zjawisko to określane jest mianem samospełniających się hipotez. Rodzic, który uważa życie w dwóch kulturach, posługiwanie się dwoma językami jako coś wartościowego, wyjątkowego, wspaniałego taką właśnie wiadomość przekaże swojemu potomstwu. Że tożsamość wielokulturowa może być dobra, może być dobrym, nie zatrutym darem.

Oczywiście kształtowanie się tej tożsamości jest długim i pracochłonnym procesem. Wymaga miłości, bliskości, konsekwencji, szukania prawdy i dużego zaangażowania rodziców, rodziny, przyjaciół, szkół....

Dziecko może w pełni korzystać z dorobku dwóch kultur w momencie kiedy zna dobrze dwa języki, w mowie i piśmie. Kiedy ma żywy kontakt z bogactwem dwóch kultur – od strony kinematograficznej, kulinarnej, turystycznej itd....Kiedy w każdej kulturze wskazywane jest mu to, co piękne i też to, co prawdziwe. Kiedy nie ma tabu, sekretów, wstydu odnośnie pochodzenia, kiedy jest duma i pokój...

Kiedy otrzyma tę wiadomość, że osoba dwukulturowa i dwujęzyczna rzeczywiście jest inna. Ale tej inności nie rozpatruje się w kategoriach lepszy-gorszy. To osoba, która może spostrzegać tak samo i inaczej, która może czuć tak samo i inaczej, która może być sobą tu i tam. W jedności. Nie zawieszona pomiędzy, nie rozdarta, jedną noga tu, drugą tam...Obie nogi mocno stąpajace po ziemi, solidnie, pewnie, szczęśliwie. Tego chcemy dla naszych dzieci...takiej przyszłości."