Oswoić dwujęzyczność w przedszkolu, szkole...

W grupie przedszkolnej Gabrysia jest kilkoro dzieci mających przynajmniej jednego rodzica obcego pochodzenia. Są wśród nich: mały Rosjanin, dziewczynka, której mama jest Niemką oraz adoptowany chłopiec pochodzący z Kongo. Nauczycielka jest otwarta na kwestię dwujęzyczności i dwukulturowości, choć przyznaje, że nie posiada w tym względzie wiele wiedzy.
W ostatnim czasie spędziliśmy z nią dużo czasu rozmawiając o tych właśnie zagdnieniach. Do dziś zachwycam się otwartością tej nauczycielki z dużym już stażem i ogromnym doświadczeniem. Zdaję sobie sprawę z tego, że mieliśmy ogromne szczęście trafiając na taką właśnie osobę.

Niewszyscy rodzice dwujęzycznych dzieci mają takie dobre doświadczenia, czasem spotykam się ze skargami na obojętność, niezrozumienie, czy wręcz odrzucenie ze strony nauczyciela. Są też i tacy, którzy jawnie zabraniają mówić rodzinie w języku mniejszościowym tłumacząc to różnymi powodami - poznawczymi, integracyjnymi... najcześciej zupełnie mylnymi i nieadekwatnymi naukowo.
Dla rodziców i dzieci to bardzo bolesne zachowania. Naturalną reakcją na taki brak akceptacji jest złość, poczucie krzywdy, spadek motywacji, wycofanie się...

Co z tym robić? Wszystkim nam zależy, aby miejsce, w którym  nasze dziecko spędza sporo czasu było dobrym dla niego miejscem, a osoba, której je powierzamy, by była nam osobą bliską, godną zaufania...

Myślę, że ciekawość dwujęzyczności rozbudzić można w każdym nauczycielu, któremu los ucznia czy przedszkolaka nie jest obojętny.
I tutaj my, jak rodzice dzieci dwujęzycznych mamy pole do popisu!

Zastanówmy się więc chwilę skąd może się brać takie podejście nauczycieli i co my, jako rodzice możemy z tym zrobić?

Istnieje na pewno wiele powodów odrzucenia dwujęzyczności, ja wymieniłabym na poczatek dwa, które wydają mi się istotne: niedoinfromowanie i lęk przed Innym.

Kiedy słyszy się o paniach z przedszkola, czy ze szkoły nieprzychylnych dzieciom dwujęzycznym, pierwsze, co przychodzi mi na myśl, to : one się boją...Boją się tego co inne, co nieznane, co niezrozumiałe...Tak, nasze dzieci są troszkę inne, z innym akcentem, z innymi zwyczajami, innymi rodzicami, innymi posiłkami czasem, inną religa może, innym wyglądem nawet!
Wszyscy boimy się inności. Jest tak, że czasem nas ona pociąga, fascynuje, ciekawi, lubimy jeździć, zwiedzać, ale w domu najlepiej. Nawet jeśli mamy wrażenie, że Inny, Inne nas pociąga za sobą, gdzieś tam w głębi nas tli się pewien lęk i niepewność. Twarz drugiej osoby, Innego pociąga nas i odpycha zarazem, w gruncie rzeczy chcielibyśmy, aby inni byli tacy jak my, moglibyśmy ich przewidzieć, zrozumieć, skontrolować, poczuć bezpiecznie w ich towarzystwie...a tu się nie da, życie jest inne, Inni są wszędzie, Inny jest sąsiad z ulicy nawet, a co dopiero dziecko z innej kultury, z innego języka rodem...
Twarz Innego, pisze Emmanuel Lévinas, nieustannie nas wzywa, nieustannie nas powołuje do odpowiedzi, do odpowiedzialności. Twarz dziecka dwujęzycznego czyni to po stokroć.
Nauczyciel czuje się wezwany, zaczepiony niejako przez tę twarz, która chce komunikować, która potrzebuje kontaktu, wyjaśnień, wsparcia. Twarz dziecka wyraża się w sposób pełny, niezawoalowany, bezpośredni. Nauczyciel może się czuć zagubiony wobec tej bezpośredniości i inności zarazem, Jak zareagować, czy będę potrafił, czy podołam, czy zrozumiem? Język, ale też mentalność, sposób bycia, czy nie popełnię jakiejś gafy, czy sie nie ośmieszę? Może lepiej nie próbować, może lepiej się wycofać? Odrzucić łatwiej będzie, skrytykować, niż przekroczyć siebie, odważyć się...
Któż z nas tego nie zna...?

Drugi powód "ucieczki" nauczyciela to niedoinformowanie.
Jak już pisałam - wydaje mi się, że często niezrozumiałe dla nas i dla dziecka podejście nauczycieli i opiekunów do dwujęzyczności nie wynika ze złej woli. Może ono być także efektem braku podstawowych wiadomości na temat wychowania dwujęzycznego lub też posiadania błędnych przekonań, jak np. to, że porozumiewanie się w obcym języku z rodzicem wpłynie negatywnie na edukację dziecka. Brak doinformowania może wywoływać u nauczyciela poczucie zagubienia i braku kompetencji w sytuacji odbiegającej w jakiś sposób od znanej mu normy i wywołać różne bolesne dla nas i dla dziecka reakcje typu krytykę, obojetność czy nawet represje.
Jak widać oba te aspekty, lęk i brak wiedzy wzajemnie się ze sobą przeplatają. Można się nie kształcić w danym kierunku, gdyż ewentualna wiedza dotyczy dziedziny, która nas przeraża, z drugiej zaś strony brak wiedzy zywołuje lęk przed nieznanym, niezrozumiałym, obniża poczucie własnej wartości, etc.

Niezwykle ważne więc jest, abyśmy znaleźli w sobie wystarczająco sił i innowacji, aby oswoić, przybliżyć nauczycielowi  to co Inne. To, co zostało poznane, oswojone już tak nie przeraża, nie budzi reakcji obronnych.
Czasem wystarczy wzbudzić zainteresowanie nauczyciela tematem, przytoczyć kilka wyników badań i zdań specjalistów, podsunąć dobry poradnik, ukazać piekno i bogactwo drugiej kultury i, często najważniejsze - docenić rolę nauczyciela w waloryzacji dwujęzyczności, Pewnie, kosztuje to wszystko trochę energii i pomysłowości, ale stawka jest ważna. Zwykle "panie z przedszkola" czy też ze szkoły są bardzo ważnymi dla dziecka osobami. Jeżeli one wyrażają się pozytywnie o jego przynależności kulturowej i dwujęzyczności, zarażają entuzjazmem samo dziecko, a także jego rówieśników.
Często też przedszkolanki, czy nauczyciele nie zdają sobie sprawy z ich roli w procesie nabywania przez ucznia drugiego języka. Trzeba wówczas tę rolę im delikatnie, choć w jasny sposób wskazać, a pózniej też docenić ich wysiłki.
W większości przypadków postawa taka powinna pomóc wszystkim - i dziecku, i nauczycielowi, któremu łatwiej sie odnaleźć w całej tej sytuacji.

I jeszcze jedno, może najważniejsze -oswajając pamiętajmy, że stwarzamy więzi. To chyba najcenniejsze...

Z dedykacją dla wszystkich, którzy się odważają, którzy się odważą (nauczycieli, rodziców, dzieci...)

- Dzień dobry - powiedział lis.
- Dzień dobry - odpowiedział grzecznie Mały Książę i obejrzał się, ale nic nie dostrzegł. [...]
- Ktoś ty? - spytał Mały Książę. - Jesteś bardzo ładny...
- Jestem lisem - odpowiedział lis.
- Chodź pobawić się ze mną - zaproponował Mały Książę. - Jestem taki smutny...
- Nie mogę bawić się z tobą - odparł lis. - Nie jestem oswojony.
- Ach, przepraszam - powiedział Mały Książę. Lecz po namyśle dorzucił: - Co znaczy "oswojony"?
- Nie jesteś tutejszy - powiedział lis. - Czego szukasz? [...]
- Szukam przyjaciół. Co znaczy "oswoić"?
- Jest to pojęcie zupełnie zapomniane - powiedział lis. - "Oswoić" znaczy "stworzyć więzy".
- Stworzyć więzy?
- Oczywiście - powiedział lis. - Teraz jesteś dla mnie tylko małym chłopcem, podobnym do stu tysięcy małych chłopców. Nie potrzebuję ciebie. I ty mnie nie potrzebujesz. Jestem dla ciebie tylko lisem, podobnym do stu tysięcy innych lisów. Lecz jeżeli mnie oswoisz, będziemy się nawzajem potrzebować. Będziesz dla mnie jedyny na świecie. I ja będę dla ciebie jedyny na świecie.
- Zaczynam rozumieć - powiedział Mały Książę. - Jest jedna róża... zdaje mi się, że ona mnie oswoiła... [...]
- [...] - westchnął lis i zaraz powrócił do swej myśli: - Życie jest jednostajne. [...] To mnie trochę nudzi. Lecz jeślibyś mnie oswoił, moje życie nabrałoby blasku. Z daleka będę rozpoznawał twoje kroki - tak różne od innych. Na dźwięk cudzych kroków chowam się pod ziemię. Twoje kroki wywabią mnie z jamy jak dźwięki muzyki. Spójrz! Widzisz tam łany zboża? Nie jem chleba. Dla mnie zboże jest nieużyteczne. Łany zboża nic mi nie mówią. To smutne! Lecz ty masz złociste włosy. Jeśli mnie oswoisz, to będzie cudownie. Zboże, które jest złociste, będzie mi przypominało ciebie. I będę kochać szum wiatru w zbożu... 

Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę